1921-1995
De Gedwongen Afstand van Baby’s in Nederland in de 20e Eeuw
Afstand onder dwang
Wat doet het met je als mens als je als jonge zwangere vrouw onder zware druk wordt gezet om je baby af te staan bij de geboorte?
In Nederland vonden in de vorige eeuw schrijnende situaties plaats bij ongetrouwde zwangere vrouwen. Geïnstigeerd door de kerk werden onder sociaal-maatschappelijke druk tienduizenden aanstaande moeders gedwongen om hun baby op te geven en af te staan bij de geboorte.
Nadat deze kinderen hun identiteit en familiebanden was ontnomen, waren ze geschikt voor adoptie. Zo “loste” de maatschappij dit door de kerk gecreëerde “probleem” op.
In de media wordt een incorrect beeld geschetst wanneer men spreekt over gedwongen adoptie. Het waren de biologische ouders die gedwongen werden om hun kind af te staan. Adoptieouders werden niet gedwongen om te adopteren. Hooguit kwam de pastoor regelmatig informeren waar de kinderen bleven.
Het gaat om gedwongen afstand in plaats van gedwongen adoptie.
Afstandsperiode: tussen geboorte en plaatsing
De periode tussen geboorte en plaatsing in een pleeg- of adoptiegezin is een onderbelicht hoofdstuk in de Nederlandse geschiedenis.
Hoewel de termen ‘afstandsmoeders’, ‘geadopteerden’ en ‘adoptieouders’ veelvuldig voorkomen in de volksmond en media, blijkt de term ‘afstandskinderen‘ nog relatief onbekend. De vergeten en tegelijkertijd de belangrijkste periode voor de emotionele groei van de baby blijft grotendeels onbesproken, namelijk de periode van geboorte tot plaatsing in een gezin. Deze nog vrijwel onbekende pré-adoptie periode, de afstandsperiode, is de periode die voor de afstandskinderen en -moeders het meest traumatisch is, want hierin zit voor hen het meeste verdriet en pijn.
Afstandskinderen
Wat doet het met je als mens als je ontdekt dat je als baby bent afgepakt van je moeder of dat ze je achterliet uit wanhoop?
Progressieve aftakeling van de totale persoonlijkheid
Het was de periode waarin de baby’s tegen de wil van de moeders werden afgepakt en in grote zalen, met tientallen of soms zelfs honderden andere ‘afstandskinderen‘ verstoken bleven van moederliefde, -zorg en moederlijke aandacht.
Eerder onderzoek toonde aan dat ruim één op de drie baby’s stierf door moedergemis. Baby’s werden gedrogeerd met Mellerette om ze rustig te houden. Er werden meer kinderen onder dwang afgestaan dan er werden geadopteerd. De achterblijvers groeiden op in diverse instellingen tot aan hun volwassenheid.
Moederheil
Moederheil in Breda was een Rooms Katholieke instelling dat door zusters (nonnen) werd gerund. Hier werd van grote aantallen jonge moeders (vaak nog tieners) tegen hun wil, direct na de bevalling de pasgeboren baby afgepakt. Maar ook volwassen vrouwen waren hiervan het slachtoffer. De reden hiervoor was dat deze aanstaande moeders niet waren getrouwd.
De christelijke geloofsovertuiging tolereerde geen ongehuwd moederschap. Door de grote invloed van de kerk werd dit dan ook maatschappelijk en sociaal gezien als onacceptabel. Een ongehuwde moeder was een schande voor de familie. Ze had hier niets tegen in te brengen en stond onder zware druk. Over de ongehuwde vader had overigens niemand het. Die verdween gewoon uit beeld.
De Stichting Moederheil, voortgekomen uit de Magdalenastichting (1915), werd opgericht in 1921 en ging in 1972 over in Valkenhorst.
De ongehuwde zwangere vrouwen hadden volgens de kerk “gezondigd tegen God” en werden daarom gestigmatiseerd. Ze werden consequent denigrerend “meisjes” genoemd, of ze nou volwassen waren of niet, en de vader werd respectloos betiteld als “verwekker” i.p.v. vader. Door de biologische ouders te stigmatiseren trachtte men te benadrukken dat zij geen van beiden, als ongehuwden, (psychisch) capabel waren om een kind op te voeden.
De aanstaande moeders werden onder zware psychische druk gezet door de kerk en hun directe omgeving om het kindje af te staan, want het paste niet in het klassiek christelijke beeld volgens de Katholieke leer van Rome, van hoe de samenstelling van een gezin “behoort” te zijn. Hierdoor was een ongehuwde zwangerschap onacceptabel voor de maatschappij en voor velen van hen was het scheiden van moeder en kind de enige “juiste” uitweg om geaccepteerd te blijven binnen de eigen familie en hun sociale leven. Slechts in beperkte mate kwamen de aanstaande moeders hier vrijwillig.
Later werd de instelling gerund door niet-geestelijken.
De moeders werd geleerd om erover te zwijgen en de kinderen werd geleerd om “dankbaar” te zijn voor het feit dat ze waren “gered”. Niemand die stilstond bij het trauma dat het gevolg was van de gedwongen afstand.
Valkenhorst
Vanaf 1972 werd de naamswijziging Valkenhorst doorgevoerd. Op dat moment verbleven en bevielen er nog heel wat ongehuwde moeders en ook zij moesten onder dwang hun kindje afstaan. Valkenhorst was (ook) een kraamkliniek voor gehuwde moeders welke diende als legitimatie voor minder ‘legitieme’ praktijken.
Als kraamkliniek en opvanghuis kreeg Valkenhorst uiteindelijk een veel beter imago en door de veranderende maatschappij konden ongetrouwde moeders steeds vaker hun kindje behouden. Maar ondanks dat de instelling in 1995 haar deuren sloot zijn de consequenties voor hen die gedwongen van elkaar zijn gescheiden tot op de dag van vandaag voelbaar.
Afgestaan
28.000 baby’s
In 2024 werd ik door Carine Dorgelo en Georgia Gradenwitz-Kemp geïnterviewd voor de podcast Afgestaan. In deze podcast delen mensen hun eigen ervaringen met afstand en/of adoptie.
©2024 – Carine Dorgelo en Georgia Gradenwitz-Kemp
Stelling
Ben je het eens (👍) of oneens (👎) met deze stelling?
Trauma
Het trauma voor de moeders en kinderen, dat het gevolg was van deze “barmhartige redding“, drukt tot op de dag van vandaag nog een grote stempel op het leven van vele tienduizenden mensen in Nederland. Velen hebben deze traumatische ervaring verdrongen uit hun geheugen.
Waarheidsvinding
Voor de slachtoffers van gedwongen afstand is het gewoon te pijnlijk en onverteerbaar dat deze geschiedenis onder het kleed is geveegd. Familierelaties kapot en levens verwoest. Om recht te doen aan de mensen die dit is aangedaan is het van groot belang dat deze beerput volledig wordt opengetrokken en de onderste steen boven komt.
Doel
Er zijn verschillende organisaties en instellingen met informatie over Moederheil en Valkenhorst, maar doordat elke organisatie haar eigen verhaal te vertellen heeft is de informatie nogal erg versnipperd. Met dit particuliere initiatief voor deze website over Moederheil wil ik hier verandering in brengen.
Het is voor de betrokkenen van groot belang dat het publiek geïnformeerd wordt over de schaduwzijde en de schokkende praktijken die hier hebben plaatsgevonden en de levenslange trauma’s die dit tot gevolg heeft gehad.
De opzet van deze website is het bieden van een centrale informatiebron voor de (inmiddels senior volwassen) kinderen die destijds in Moederheil en Valkenhorst geboren zijn, hun biologische familie en belangstellenden. Enerzijds door de bestaande online bronnen te bundelen en anderzijds door informatie aan te bieden welke tot op heden nog niet eerder beschikbaar is geweest.
Tevens is hier veel gerelateerde algemene informatie te vinden die betrekking heeft op de gedwongen afstand van kinderen in heel Nederland. Van Afstand tot Zoektocht en alles wat hiermee te maken heeft.
Thema
Het primaire thema van deze website is de functie van Moederheil als doorgangshuis. En dan met name dat de veelal jonge moeders, onder sociale druk, werden gedwongen om hun baby’s af te staan. Door de moeders onder zware psychische druk te zetten om hun kindjes af te staan had men een efficiënte manier gevonden om aan de groeiende vraag naar adoptiekinderen te kunnen voldoen. De wijze waarop dit gebeurde is voor veel moeders ronduit traumatisch geweest. De wanhoop en het leed van deze zeer jonge moeders is altijd een irrelevant facet geweest in het adoptietraject. Hier was gewoon geen aandacht voor, net zoals het gehele proces voorafgaande aan adopties. Er werd niet over gesproken en dus bestond het niet.
De overige functies van het tehuis komen eveneens aan bod, zij het in beperktere mate. Er wordt onderscheid gemaakt tussen doorgangshuis, kraamkliniek en opvanghuis. Daarnaast is er aandacht voor de belangen die er spelen in het afstand- en adoptietraject.
Er is een toenemende vraag, vanuit afstandskinderen en -ouders, naar antwoorden. De afgestane baby’s hebben de middelbare leeftijd al enige tijd bereikt en kijken terug op hun verleden en dan met name de periode dat men werd afgestaan en men al dan niet werd geadopteerd. Men zoekt contact met lotgenoten, tracht familiebanden te herstellen of men wil in contact komen met de toenmalige verzorgers. Ook is men benieuwd wat er zich destijds daadwerkelijk afspeelde binnen Moederheil. De nadruk hier ligt op wat het afgestaan zijn of het afstand doen van je kind met mensen doet.
Lid worden
Lidmaatschap
Een band of relatie met Moederheil of Valkenhorst, afstand of adoptie, direct of indirect is gewenst om je te kunnen registreren op Moederheil.nl. Dus familie direct of indirect, afstand- en adoptieouders, oud-personeel, studenten, theatermakers en media zijn van harte welkom, mits er een relatie is met Moederheil of Valkenhorst.
Gastlidmaatschap
Voor mensen die geen directe band hebben met Moederheil of Valkenhorst is het mogelijk om een gastlidmaatschap aan te vragen. Graag je motivatie toelichten tijdens het registratieproces.
NB. Door je te registreren accepteer je de voorwaarden van het protocol.
Lucas Verberne
Beheerder en initiatiefnemer van:
Moederheil.nl (website), 16 juni, 2021
Adoptie, mijn geheim (besloten Facebook groep), 14 februari, 2020
Moederheil/Valkenhorst (besloten Facebook groep), 23 oktober, 2019
Moederheil (openbare pagina Facebook), 8 november, 2018
